Zadruga

Jan Stachniuk

Źródła idei  (tekst skopiowany z internetu).

Źródła idei  

Jak w wypadku wielu oryginalnych dokonań myśli ludzkiej swoistość dorobku Jana Stachniuka i jego uczniów nie polega na głoszeniu poglądów całkowicie nieznanych wcześniej, lecz na zebraniu i wykorzystaniu różnych elementów wcześniejszego dorobku do diagnozy danej sytuacji historycznej.

Wyraźne są wpływy F. W. Nietzschego w aspekcie krytyki chrześcijaństwa oraz ideału osobowego jednostki, przy odrzuceniu jednak nietzscheańskiego skrajnego indywidualizmu (sam określił swoją koncepcję mianem „kolektywnego nietzscheanizmu”). Zauważalny jest wpływ Stanisława Brzozowskiego, zwłaszcza z ostatniej fazy rozwojowej myśli tegoż („nacjonalizm proletariacki”). Za istotny należy uznać wpływ Maxa Webera, zwłaszcza jego prac o związku między etyką protestancką a rozwojem gospodarczym. Jego refleksje o roli mitu w historii podobne są myśleniu Georges’a Sorela.

Wreszcie odwołując się do słowiańskich źródeł kultury polskiej miał szereg poprzedników od czasów romantyzmu (Zorian Dołęga Chodakowski, Ryszard Berwiński, Bronisław Ferdynand Trentowski).

Główne idee Zadrugi

Antropocentryzm

Człowiek jest czołem ewolucji świata. Zadruga jest antropocentryczna gdyż uważa człowieka za jedynego twórcę i potencjalnego gospodarza swoich dziejów. Mogłaby powtórzyć Człowiek jest miarą wszechrzeczy (Protagoras).

Kultura i wspakultura

Kultura jest historycznym procesem uprawy człowieka tak, aby zwiększała się jego moc sprawcza, panowanie nad naturą. Przejawia się w kulturowytworach. To, co sprzyja przyrostowi mocy sprawczej człowieka należy do sfery kultury. To, co sprzyja obecnym w człowieku (jak u wszystkich ssaków) tendencjom do bytowania jedynie na poziomie wegetacji, kwietystycznym – jest wspakulturą. Cechami wspakultury są:

Personalizm (osobniactwo) – stawianie interesów jednostki ponad wspólnotę, do której należy

Wszechmiłość – solidarność ze wszystkim, co żyje, kochanie wszystkich oznaczające wszak nieważność czegokolwiek;

Moralizm – jałowe doskonalenie się wewnętrzne, obojętność na zewnątrz;

Spirytualizm – umieszczenie celu człowieka w zaświatach;

Nihilizm – negacja świata kultury;

Hedonizm– dążenie wyłącznie do szczęścia osobistego, postawa nie płacącego konsumenta.

Można więc odczytać dzieje różnych cywilizacji ludzkich jako zmagania się kultury z wspakulturą. Chrześcijaństwo jest wspakulturą głównie z uwagi na spirytualizm i wszechmiłość. Ale w cywilizacji zachodu znana jest od XVIII w. wspakultura laicka – Oświecenie, wysuwające na plan pierwszy personalizm i wszechmiłość oraz hedonizm, ale w połączeniu z ateizmem, deizmem lub agnostycyzmem. Ta formacja dominuje obecnie w kulturach wywodzących się z Europy Zachodniej. Postulat nawiązania do słowiańskich źródeł kultury wynika z faktu, że przedstawiają one sobą zdrowy czynny stosunek wobec życia, (który w szczytowej formie przejawił się w antycznej Grecji) nie zaś z tego, że same w sobie jako słowiańskie miałyby być lepsze. Ten sam stosunek przejawił się zresztą u innych ludów indoeuropejskich stanowiąc element ich wspólnego dziedzictwa, który powierzchownie schrystianizowany stał się jedną z istotnych części składowych cywilizacji zachodu.

0dc0e1ece0Nawiązanie to oznacza powrót do ducha przedchrześcijańskiego – i w tym sensie można mówić o Zadrudze jako o koncepcji neopogańskiej. Jednak – co trzeba podkreślić – nie proponowano powrotu do ówczesnego świata form wyrażających tego ducha – tj. kultu i obrzędowości.

Należy podkreślić, że prawosławie jest z punktu widzenia zadrużnego nawet bardziej wspakulturowe niż katolicyzm – choćby z uwagi na obecną w nim idee „raba (niewolnika) bożego” i podkreślenie wartości cierpienia jako czegoś rzekomo uszlachetniającego. Dlatego wszelkie koncepcje odrodzenia kultury słowiańskiej z udziałem pierwiastka prawosławnego są sprzeczne z duchem Zadrugi. Wykracza poza wspakulturowość protestancka etyka pracy i obowiązku, którą szkoła zadrużna uważa (za M. Weberem) za jeden z motorów rozwoju tych krajów, gdzie zwyciężyła.

Naród i nacjonalizm

Naród jest bytem rzeczywistym istniejącym w wypadku Polaków – od średniowiecza, na bazie jeszcze starszych wspólnot. Jednostka ma wobec niego obowiązki niezbywalne – pod tym względem Zadruga podziela opinie wczesnej endecji (Zygmunta Balickiego i Romana Dmowskiego). Nacjonalizm jest postawą naturalną, nie oznacza on jednak szowinizmu, który Zadruga potępiała.

Charakter narodu – źródło jego zwycięstwa lub klęski

Szkoła myślenia, jaką także jest Zadruga podkreśla i uzasadnia tezę, że to od wytwarzanego przez kulturę charakteru danej zbiorowości zależy – w ostatecznej instancji – jej los. Inne czynniki (geograficzne, przyrodnicze, antropologiczne) mają znaczenie wtórne. Ponieważ charakter wytwarzany jest przez kulturę i przekazywany kolejnym pokoleniom poprzez system wychowawczy („ideomatrycę”) to kultura – ostatecznie decyduje o słabości lub sile danej zbiorowości, a zatem o jej powodzeniu dziejowym.

W obrębie kultury zwłaszcza religia – choćby z racji jej powszechności – najwięcej wpływa na rysy charakteru zbiorowego.

Zwichnięcie charakteru polskiego w końcu XVI w. – wytworzenie się typu „polakatolika”

comment_g1X0KbAlIlEnUIWmJHNb3H29NaRRGyXrZwycięstwo kontrreformacji w Polsce (XVI/XVII w.) zmieniło polski charakter narodowy, gdyż w masach uległy uwewnętrznieniu ideały katolickie i utożsamiono katolicyzm z polskością. Polak w masie przestał kierować się interesem narodu i racją stanu a zaczął – interesem Kościoła katolickiego. Był Polakiem językowo i biologicznie, w jakiejś mierze kulturowo (obyczajowość), ale politycznie – tylko katolikiem. (Klinicznym przykładem tego może być Zygmunt III Waza). Zobojętnienie na sprawy narodu i państwa (przy nie zobojętnieniu na dobro Kościoła) widoczne jest choćby w porównaniu nakładów społeczeństwa polskiego XVIII w. na wojsko (małe) i na kościół (duże). Zmiana charakteru narodu zrodziła wszechstronny upadek doby saskiej, zakończony rozbiorami.

Warunkiem odbudowy samodzielnej siły Polaków jest więc przemiana ich kultury.

Postulat przebudowy kultury narodowej – ku Narodowej Wspólnocie Tworzącej

Przebudowa kultury narodowej wytworzy w swoich skutkach nowy typ Polaka stanowiącego pełnowartościowy materiał ludzki dla budowy nowego społeczeństwa polskiego – Narodowej Wspólnoty Tworzącej. Bezklasowy naród, ale zorganizowany hierarchicznie i zdyscyplinowany głównie mocą wewnętrznego przekonania, mniej zaś państwowego przymusu. Nowy Polak zbuduje Wielką Polskę.

*                               *                           *

gieroy3

Należy podkreślić, że Zadruga jest wezwaniem Polaków do rzeczywistej samodzielności w dziedzinie najważniejszej – dziedzinie ducha. (Tak jak ruch S. Szukalskiego był wezwaniem do Polaków, aby stali się samodzielni w dziedzinie sztuki, stąd zresztą powinowactwo ideowe obu grup). Z uzyskaniem tego w skutku przyjdzie niepodległość prawdziwa, którą można będzie nazwać samoistnością – nasz naród będzie stał o własnej sile nie potrzebujący niczyjej pomocy. Ale to my sami musimy ten stan wypracować i wywalczyć.

„Ani Zachód, ani Wschód, ani żadne siły nadprzyrodzone nie wyprowadzą narodu polskiego z biedy i poniżenia, nędzy moralnej i cywilizacyjnej, w jakiej uparcie tkwimy od trzech stuleci. Musimy to zrobić My sami!”  –  Jan Stachniuk